Spelbeschrijving

Colditz / Escape from Colditz

Introductie: Colditz speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. De spelers zitten gevangen op kasteel Colditz en proberen te ontsnappen. De bewaker (1 van de spelers) moet proberen te verhinderen dat de andere spelers hun doel bereiken. De overige spelers spelen de groepen gevangenen en deze proberen een van te voren vastgesteld aantal gevangenen te laten ontsnappen in een bepaalde tijdslimiet. Daartoe moeten burgerbenodigdheden worden verzameld (om ook na de ontsnapping te kunnen overleven) en ontsnappingsuitrustingen om de daadwerkelijke ontsnapping uit te voeren.

Voorbereiding: De spelers bepalen onderling wie de rol van bewaker op zich neemt en wie de gevangenen zijn. Afhankelijk van het aantal spelers wordt een aantal pionnen van de gevangenen op de appèlplaats gezet. De bewaker mag voor iedere kleur gevangenen één bewaker op de zwarte vakjes op de binnenplaats neerzetten. Daarnaast moet hij minimaal 2 en maximaal 7 bewakers neerzetten in het buitengebied van het kasteel. De overige pionnen van de bewaker worden in de barakken geplaatst. De kaarten worden verdeeld in 5 stapels: burgerbenodigdhedenkaarten, ontsnappingsuitrustingskaarten, kanskaarten, Duitse bewakingskaarten en alles-of-nietskaarten. De kanskaarten en Duitse bewakingskaarten worden afzonderlijk geschud. De speler links van de bewaker is de startspeler, waarna met de wijzers van de klok mee wordt gespeeld. De bewaker is zodoende steeds de laatste speler in een ronde.

Een spelbeurt: Als een speler aan de beurt is, gooit hij 2 dobbelstenen. Het aantal ogen van deze worp mag hij over al zijn pionnen verdelen. De pionnen mogen langs alle vrije openingen wandelen, maar niet door andere pionnen heen. De Duitse bewaker heeft tevens de mogelijkheid een pion uit een van de barakken naar een zwarte stip te laten 'springen' voor 1 punt van de dobbelsteen. Bij een worp van 3, 7 of 11 mag ook een kanskaart worden getrokken. Per speler mogen er maximaal 3 kaarten in bezit worden gehouden. Deze kaarten bieden de gevangenen (of de bewaker) vele nieuwe mogelijkheden. Deze kaarten mogen ook worden geruild of weggegeven. Op het bord zijn verder speciale hokjes te vinden, waar gevangenen veilig zijn, of bijvoorbeeld zoeklichten, waarin gevangenen niet stil mogen blijven staan.
Op het bord zijn verschillende kamers aangegeven. In de kamers staat een voorwerp afgebeeld. Elk voorwerp komt in twee kamers voor. Zodra een speler twee gevangenen in een kamer heeft met hetzelfde voorwerp, dan krijgt hij dit voorwerp in zijn bezit. Voor de burgerbenodigdheden moet zelfs tegelijkertijd in 4 kamers worden gestaan. Zodra de gevangenen deze kaart hebben ontvangen, moeten ze direct worden teruggezet op de appèlplaats.

een verlofpas

De bewaker kan ook besluiten om niet met de dobbelstenen te gooien, maar groot alarm te slaan. Hij mag dan alle bewakers uit de barakken direct op zwarte stippen zetten. De bewaker heeft het recht een gevangene op te pakken als deze in het bezit is van een ontsnappingsuitrusting of zich buiten de binnenplaats bevindt. Als de gevangene wordt opgepakt, dan wordt hij in een isoleercel geplaatst. Als de gevangene gepakt werd in een kamer, dan moet hij een uitrustingsstuk inleveren en als hij gepakt werd buiten de binnenplaats is hij zelfs al zijn uitrustingsstukken kwijt! De arresterende bewaker moet zich wel weer melden in de barakken. Als een gevangene dubbel gooit met de dobbelstenen, mag 1 van de gevangenen weer uit de isolatiecel.
Op diverse plaatsen bestaat een mogelijkheid te ontsnappen. Op die plaatsen zijn meestal bepaalde voorwerpen nodig. Zodra een gevangene zo'n plaats wil passeren, moet hij het desbetreffende voorwerp inleveren. Bijvoorbeeld een sleutel, een touw (of zelfs twee touwen), een paspoort, een draadschaar... Heb je zo'n voorwerp niet, dan kun je er geen gebruik van maken, tenzij je het nog snel met een andere gevangene kunt ruilen. Zodra een gevangene een eindzone bereikt is de ontsnapping geslaagd, mits de gevangene in het bezit is van burgerbenodigdheden !

Het einde: Het spel is ten einde als een van de gevangenen in de opdracht slaagt of als de tijd voorbij is. Aan het begin van het spel krijgt elke gevangene een alles-of-niets kaart. Daarop staat een aantal worpen vermeld, maar de kaart mag pas bekeken worden als deze daadwerkelijk wordt gebruikt. De gevangene krijgt nu het aangegeven aantal worpen om vanaf de appèlplaats met gebruikmaking van alle middelen te proberen te ontsnappen. Als dit mislukt, heeft het complete team gefaald en is uit het spel.

Waardering: Met enkele aanpassingen is het een heel erg leuk spel om te doen. Vooral als alle spelers een beetje bedreven zijn in alle technieken, wordt het een echte strijd tegen de bewakers. Zoveel mogelijk nep-ontsnappingen worden gestart om uiteindelijk ergens echt je slag te slaan. En zodra deze ontsnapping aan de gang is, hebben de andere gevangenen natuurlijk speelruimte om ook toe te slaan. De bewaker mag maar 1 keer met de dobbelsteen gooien, terwijl alle anderen dat ook doen. Hij kan dus nooit overal achteraan rennen. Aan de bewaker dus de taak alle pogingen in de kiem te smoren. Spannend.

Opmerking Enrico: Colditz is in 1973 uitgekomen en behoort inmiddels tot de echte klassieke spellen. Het heeft de tand des tijds prima doorstaan en wordt door menigeen nog regelmatig op tafel gezet. Helaas wordt het momenteel niet meer uitgegeven. Wellicht dat dit in de toekomst nog eens gaat gebeuren. De licentie is niet meer in handen van Gibsons Games, maar ligt in handen van een Amerikaans bedrijf.

Het spelmateriaal is vrij eenvoudig, maar voldoet prima. Er zijn zelfs extra afbeeldingen toegevoegd om in de sfeer van die tijd te komen (zoals de verlofpas die boven is afgebeeld). De stapel kaarten is (in de versie van Gibsons) dikker dan het vakje voor de kaarten in de doos diep is.

Opmerking Spelmagazijn: De gevangenen zullen tot op zekere hoogte moeten samenwerken, maar uiteraard is er de onderlinge rivaliteit wie er als eerste zijn doel bereikt. Hoewel het spelen als gevangene het leukste is, kan het opbouwen van een reputatie als bewaker ook erg leuk zijn. Hoe langer je een ongeslagen status in stand weet te houden, hoe spannender de volgende partijen worden.

Er is vrij veel verschil in spelregels tussen de Nederlandse en de Engelse versie. De Engelse zijn veel specifieker en staan een aantal zaken niet toe, die in de Nederlandse regels helemaal niet worden besproken. De verschillen gaan o.a. over het afsluiten van kamers door de Duitsers, het gebruik maken van de tunnels en het moment van verkrijgen van de voorwerpenkaarten. Het is dus zaak even goed af te stemmen volgens welke regels je het spel speelt. Omdat ik het spel altijd met de Nederlandse regels heb gespeeld, kan ik maar niet wennen aan de Engelse spelregels.

Het spelmateriaal van de Nederlandse versie is simpel, maar doeltreffend. Alle kaarten worden opgeborgen in een rode kruis doos, erg toepasselijk. De speldoos is erg groot en dat komt eigenlijk alleen door het grote spelbord. Dit had gemakkelijk in vieren (in plaats van in tweeën) worden gevouwen, zodat de doos veel handzamer was geweest. De spannende afbeelding op de voorkant is echter wel veel mooier in zo'n grote uitvoering. De speldoos van de Engelse versie is al een stuk handzamer.

Het zou leuk zijn als het spel nog eens opnieuw wordt uitgegeven met goed uitgewerkte moderne spelregels.

Er zijn diverse alternatieve spelregels mogelijk. Ik noem er enkele:

• Volgens de spelregels mag je de andere spelers niet passeren. Als variant kun je de regel toevoegen dat je wel een andere pion mag passeren mits daar door de eigenaar toestemming voor wordt gegeven.
• In plaats van direct terug te keren naar de appèlplaats nadat je een voorwerp hebt verzameld, kun je afspreken dat dit pas gebeurt aan het begin van de volgende beurt. Dit geeft de bewaker meer kans om in te grijpen.
• Je kunt de regel toevoegen dat het voorwerp dat gebruikt is om te ontsnappen daar op de plaats blijft, zodat meerdere gevangenen er gebruik van kunnen maken, totdat de bewaker het voorwerp verwijdert (bijvoorbeeld de deur weer afsluit of het opengeknipte hek dichtmaakt). Dit kan worden gemarkeerd door een fiche.
• Bij het dubbelgooien van de dobbelstenen, mag 1 van de gevangenen weer uit de isolatiecel. Je kunt de regel toevoegen dat deze gevangene meteen naar de appèlplaats mag, om speciale bewakerstactieken uit te sluiten.
• Je kunt de regel toevoegen om de appèlplaats een veilig gebied te maken voor de gevangenen.
   

Strategie: Zoals hierboven al blijkt, moeten alle pogingen om te ontsnappen zo snel mogelijk de kop in worden gedrukt. Allereerst kun je het verkrijgen van uitrustingen zo veel mogelijk hinderen door voor de ingangen van kamers te gaan staan. De gevangenen zullen zich dan op moeten offeren om binnen te komen. Het aantal gevangenen in de isoleercellen neemt toe. Als je nu een aantal bewakers nabij de uitgangen van de cellen zet, houd je de gevangenen op hun plek, zelfs als ze uit hun cel komen. Deze tactiek blijkt bijna desastreus voor het spel en is slechts door uitmuntend samenspel van de gevangenen te omzeilen. Daarom adviseer ik om gevangenen die uit hun cel komen, de keuze te geven direct naar de appèlplaats te gaan. Houd verder altijd enkele bewakers in reserve in de barakken om in geval van nood direct ingezet te kunnen worden.
Hoe beter de gevangenen samenwerken, hoe sneller er gaten in de Duitse afweer zullen ontstaan. Een van de gevangenen kan zich bijvoorbeeld opofferen door zich overal veilig op te stellen en verder niets te doen. Hij houdt alle uitrustingsstukken in beheer en geeft ze aan de andere spelers op het moment dat deze ze nodig hebben. De andere gevangenen lopen dan niet het risico bij een arrestatie hun uitrusting kwijt te raken. Ook deze tactiek is, hoewel effectief, niet echt leuk voor het spel. Daarom adviseer ik om uitrustingsstukken alleen aan het eind van je eigen beurt weg te mogen geven. Maar ook dat is niet waterdicht, want dan zal een flinke stapel uitrustingsstukken voortdurend worden doorgegeven. De gevangene die als eerste na de Duitser aan de beurt is, zal zich dan op moeten offeren, omdat hij steeds alle uitrustingsstukken krijgt, voordat de Duitser aan de beurt is. Maar goed, als deze minpuntjes zijn weggewerkt, kan er echt aan ontsnappen worden gedacht. Je kunt de taken verdelen: de een regelt een heleboel burgerbenodigdheden, de ander de uitrustingsstukken en ga zo maar door. De onderlinge ontsnappingen zullen (net als in het echt) goed gecoördineerd moeten worden. Hoe meer er tegelijk plaatsvinden, hoe moeilijker ze af te stoppen zijn. Ga bij voorkeur met 2 man op dezelfde plaats aan de haal, zodat er slechts één gepakt wordt (want de bewaker moet eerst weer terug naar de barakken). De tweede man kan tevens bepaalde doorgangen blokkeren om zodoende extra lucht te geven aan de andere ontsnapper. Gevangenen kunnen zich ook expres laten arresteren door tegen een bewaker op te lopen. Dit kan handig zijn om de bewaker tijdelijk weg te lokken. De beste ontsnappingen zijn meestal degenen die er niet zo best uitzien. Als 2 gevangenen de kapeltunnel gebruiken, dan is dat heel gevaarlijk voor de bewakers. Ze zullen dus meer manschappen inzetten om dat te verhinderen, zodat je met enkele touwen gewoon over de muren kunt klimmen. Zorg in ieder geval dat er een mannetje klaarstaat voor het geval de gelegenheid zich voordoet.

Links: